Bulut Nedir? | Bulut Çeşitleri

Flood'un Yayınlandığı Tarih:5 Nisan 2020 @ 12:12

Bulutlararası bir yolculuğa çıkmaya ne dersiniz? Bulutları tanıkça daha çok seveceksiniz. Bulutlar sonsuz, şekilsiz ve karmakarışık gibi görünse de bazı temel formlara girerler.

Bulut türlerine geçmeden önce atmosfer ve katmanlarına kısaca değinmek istiyorum çünkü odak noktamızı iyice vurgulamak istiyorum. Çünkü gökyüzü sadece kafamızı kaldırdığımızda gördüğümüz şey değil. Gökyüzü ayaklarımızı bastığımız yerden başlıyor.
Atmoferimizi meydana getiren sabit gazlar: Azot (%78), Oksijen (%21) ve Argon (%1) Fakat bazı gazlar, zamansal ve yersel bazı değişimlere de maruz kalır. Bu değişen gazlar: Su buharı, karbondioksit, metan, azotoksit, ozon, CFC (kloroflorokarbon) gibi iz gazlardır.
İz gazlar, soluduğumuz havanın kalitesinin belirlenmesinde ve enerji transferinde büyük rol oynuyorlar. Gazların yanı sıra atmosferde asılı halde duran küçük tanecikler de var. Kül, toz, tuz gibi tanecikler aerosoller olarak isimlendiriliyor.
Atmosferi bir pasta gibi düşürsek; Atmosfer birbirinden farklı kimyasal özelliklere ve değişik sıcaklık profiline sahip çeşitli tabakalardan oluşur. Atmosferi oluşturan gazlar ise deniz seviyesinden itibaren yaklaşık 1.000 kilometre yukarıya kadar uzanır.
Şöyle bir görüntü ile daha da netleştireyim.

Yeryüzünden yaklaşık 10-16 kilometreye kadar sıcaklık yükseklikle azalır. Yukarıya çıktıkça sıcaklığın azaldığı bu bölgeye troposfer denir. Troposfer, Yunanca “değişmek” denilen “tropoin” kelimesinden türemiş.
Troposfer tabakasında sıcaklık, yerden itibaren yükseldikçe her kilometrede yaklaşık 6 °C azalarak üst sınırda -50 °C ile -60 °C’ye kadar ulaşır. Atmosferdeki su buharının %99’u bu tabakada bulur ve miktar enleme göre değişir.
Bu tabaka, hava olarak nitelendirdiğimiz hemen hemen her şeyin gerçekleştiği tabakadır. Atmosferin kütlesinin %80’i troposferdedir. Bazı istisnalar dışında gördüğünüz tüm bulutlar troposfer tabakasındadır. Tüm meteorlojik olaylar troposfer tabakasında gerçekleşir.
Troposferin tepesi tropopoz olarak isimlendirilir. Tropopozu içinde su kaynayan tencereye su kaçıp gitmesin diye bir kapak kapamak gibi de düşünebilirsiniz. Bazı durumlar tropopozun yüksekliğini etkileyebilir. Ekvatorda tropopoz yüksekliği daha fazlardır. Kutuplarda daha alçak.

Troposferin üstünde sıcaklığın yükseklikle arttığı strotosfer tabakası bulur. Sıcaklığın artma nedeni ozon. Ozon, UV ışınlarını soğurarak canlıları yüksek enerjili elektromanyetik ışınlardan korur. CFC gibi doğal olmayan gazlar, ozonun seyrelmesine neden olur.
1999’dan beri CFC gibi gazların kullanımı azalsa da, CFC uzun süre çözünmeden kalabilen bir gazdır. Onlarca yıl atmosferde kalır. “Ozon deliği” dediğimiz ozon seyrelmesi durumu (gerçekte gazlarda delik oluşmaz). Daha fazla UV ışınına maruz kalmamız demek.
Stratopoz, stratosferin tepesidir. Yerden 50 kilometre kadar yukarıda bulunur. Burada sıcaklık 0 dereceye yakındır. Sıcaklığa bakıp aldanmayın. Burada basınç yüzeydeki basıncın %0.01. Burada vücudunuzdaki sıvılar kaynayıp buharlaşır. Iron Man’ler gidebilir tabi…

Stratopozun tepesinde mezosfer bulunur. Burada sıcaklık yükseklikle azalır. Yaklaşık 85 kilometre yükseklikte termosfer tabakası başlar. Termosferde sıcaklık yeniden yükseklikle artmaya başlar. Termosfer atmosfer yoğunluğu o kadar düşük ki, 120 km üzerinde uzaya karışmaya başlar.
Termosfer ve mezosfer tabakasına iyonosfer de denilir. Çünkü buralar Güneş’ten gelen yüksek enerjikli taneciklere daha fazla maruz kalır. Bu tanecikler atmosferik molekülleri parçalara ayırıp iyonları oluşturur. Aurolar iyonosferde meydana gelir.

Şimdi odak noktamız troposfer. İşin görece daha eğlenceli kısmına geldik. Bulut oluşum sürecine burada değinmeyeceğim. Çünkü aşırı sevdiğim bu konu bulut türlerine gölge düşürebilir.
1803 yılında eczacı, kimyager ve aynı zamanda amatör bir meteorolog olan Luke Howard, bulutlar için farklı bir sınıflandırma biçimi önerdi. Luke Howard sistemine göre bulutlar, görünüşlerine ve yüksekliklerine göre Latince kelimelerle adlandırıldı.
1896 yılında bir başvuru kitabı yayınlandı. Uluslararası Bulut Atlası, kabul edilen on bulut cinsini gösteren fotoğraflardan oluşuyordu.

Uluslararası Bulut Atlası’nda dokuzuncu bulut kümülonimbus denilen en yüksek buluttur. Dokuzuncu bulutun üzerinde olmak, en yükseklerde olmak demektir. (Kümülonimbus, sonraki basımlarda sırasını kaybetse de deyim hala kullanılıyor.)

Alçak seviye bulutları ile başlayalım. Bu bulutlar, yerden yaklaşık 2 kilometre kadar yükseklikte olan bulutlardır.
Kümülüs bulutları; tabanları düz, tepeleri karnabahar gibi kabarık olmasıyla kolayca tanınır. Bulutun sınırları belirlidir. Taban koyu, Güneş gören kısımları parlak beyazdır. Kümülüs, Latince “yığın” anlamına gelen bir kelimedir. Kısaca “Cu” olarak ifade edilir.

Kümülüs bulutları, nemli bir havanın konveksiyonla yükselmesi sonucu oluşur. Bir çocuğa bir bulut çiz desek bir kümülüs bulutu çizer. Kümülüsler gökyüzünde türlü şeyler hayal edebildiğiz bulutlardır.
Yüzey ısınmasının neden olduğu konveksiyon nedeniyle yazın sık sık kümülüs bulutu görebiliriz. Kışın aylarında hala sıcak olan göllerin üzerinde de kümülüsler meydana gelir.
Çocukluğunuzda çizdiğiniz resimleri hatırlayın. Kümülüs bulutu çizmemiş bir çocuk yoktur. Kümülüsler açık havaların ve güzel resimlerin daimi destekçileridir.
Kümülüslerin kendi içinde de türleri vardır.
Kümülüs humilis,
Kümülüs mediocris,
Kümülüs congestus,
Kümülüs fractus,
Kümülüs humilis, açık havanın göstergesi çok tatlı bulutlardır. Humilis Latincede “mütevazı” anlamına gelir. Gerçekten mütevazı, akarı kokarı olmayan bulutlardır. Enleri geniştir. Basık gibi durular. Dikey olarak yayılmazlar. Bu bulutlardan yağış gelmez.

Kümülüs mediocris bulutlarından da yağış gelmez. Enleri ve boyları aynıdır. Dikey yayılımı normal seviyededir. Genelde diğer bulutlarla birlikte görülür.

Kümülüs congestus: Bir kuleyi andıran bu kümülüslerin yükseklikleri genişliklerinden fazladır. Özellikle yaz mevsiminde yaygın olan bu kümülüsler kısa süreli yağışlara neden olabilir.

Kümülüs congestus bulutlarının tepeleri bulanıksa, buz oluşumuna işarettir, kümülonimbus bulutuna dönüşebilir. Fırtınanın iyi bir göstergesidir.

Doğanın en muhteşem olaylarından biri de ateşten yağmurları. Bu koşullara sebep olan pyrocumulus/yangın bulutları bulutları. Bu bulutlar, orman yangını ya da yanardağ patlaması sırasında görülüyor.

Pyrocumulus bulutlarının çalışma prensibi kümülüs bulutlarına benziyor. Ancak daha fazla ısınma daha fazla yoğuşma olması gerekiyor. Olay şiddetlendikçe pyrocumulus pyrocumulonimbus bulutuna dönüşüyor. İşte o zaman doğanın gördüğü en dramatik ateşten yıldırımlarını izleme vakti.
Bazen de kümülüsler rüzgar yönüne doğru dizelenirler, bulut sokakları oluştururlar. Sanki ufukta birleşiyormuş gibi bir görüntü oluştururlar. Bu bulutlar da kümülüs radiatus.

Şimdi sıra geldi bulutların içinde yürümeye… Nasıl yapacağız peki? Tabi ki bir sisin içinde yürüyerek. Sis dediğimiz şey, yer seviyesindeki bir buluttur.
Stratus bulutları (kısaca St) yerden yükselmiş bir sistir. Kümülüslerin aksine belli bir görünüşleri yoktur. Bulanık ve şekilsizdirler. Sahillerde, vadilerde yaygındırlar. Sabahın erken saatlerinde gözlemlenirler. Açık griden koyu griye değişirler ve tüm gökyüzünü kaplarlar.

Stratüs nebulosus, gri tonlarında, şekilsiz bulutlardır. Gökyüzüne baktığınızda bulut katmanlarını farkedebilirisiniz. Fakat Stratüs nebulosus varsa o iş imkansız. Stratüs fraktus, ana hatları sürekli ve hızlı değişen, gri tonlarında parça parça bulutlardır.

Stratüs bulutlarının 3 çeşidi var: Stratüs undulatus, dalgalar gösteren bir buluttur. Çok sık görülmez. Stratüs opacus, Güneş ya da Ay görülemez. Stratüs translusidus, Güneş ve Ay sadece ana hatlarıyla görülebilir.

Stratüs bulutlarından genelde yağış gelmez. Gelse de çisenti gelir. Belki hafif kar. Dünya üzerinde en iyi şeylerden biri stratüs bulutları varken orman yürüyüşüne çıkmaktır. Bulutların Latince isimleri gözünüzü korkutmasın, alışınca çok kolay gelecek 🙂
Bir başka alçak seviye bulutumuz Stratokümülüs(Sc) Kümülüs bulutlarını artık biliyoruz; kabarık, pamuk şekeri bulutlar. Stratüs bulutlarını da biliyoruz; sisli, şekilsiz, bulanık bulutlar. Stratokümülüs bulutları, stratüs ve kümülüs kategorisine girmeyen tüm bulutları kapsıyor.

Beyazdan griye değişen renkleriyle gökyüzünü örten stratokümülüs bulutları, sıralar halinde yama yama gibi görünürler. Fırtına sonrası gökyüzü tamamen açılmadan önce genelde en son görünen bulutlar stratokümülüs bulutlarıdır.
Stratokümülüs bulutları tüm hava koşullarında mevcut olabilirler. Ama asla suçlu değiller. Yağmur bulutlarıyla çok karıştırılır ama onlardan çiselemeden başka bir beklenmez. Fırtınalı havaların sorumluları değiller.
Stratokümülüs bulutlarının birkaç türü var. Şimdi onları biraz inceleyelim. Bu flood biraz uzun olacak gibi duruyor ama bittiğinde elinizde mini bir bulut ansiklopedisi olacak 🙂
Stratocumulus stratiformis, dünyadaki en yaygın bulut türüdür. Küme küme, rulo rulo bulutlardır. Geniş bir alana yayılırlar. Tabanları düzdür.

Stratocumulus cumulogenitus, yükselen kümülüslerin bir sıcaklık inversiyonu ile karşılaşması ile (yeryüzünden yükseklere çıkarken sıcaklığın azalması beklenirken sıcaklığın artması durumu) yayılması durumu. Gelişmiş bir kümülüs..

Stratocumulus castellanus, adından da anlaşılacağı gibi bu bulutların tepeleri kale burçlarına benzer. Bu bulutlar büyüyebilir, dikkat. Çisenti beklenen stratüs bulutlarıdır.

Stratocumulus lenticularis türü çok nadirdir. Daha çok engebeli yerlerde görüyorum. Stratokümülüs türlerinin birbirinden çok farklı görünümleri sizi şaşırtmasın. Dediğim gibi; stratokümülüs bulutları, stratüs ve kümülüs kategorisine girmeyen tüm alçak seviye bulutlarını kapsıyor.

Stratokümülüs volutus türü nadirdir. Yatay, uzun, tüp şekline benzer bir görüntüdedir. Bu da ilginç görünümlü stratokümülüs bulutlarından biridir.

Stratocumulus floccus, soğuk havalarda alt kümeleri lifli lifli görünen bu bulutlar, yukarıda bahsettiğim castellanus türünün dağılmasıyla oluşuyor.

Kafanızı karıştırmak istemiyorum ama stratokümülüs bulutlarının yedi çeşidi var. Translucidus, perlucidus, opacus, duplicatus, undulatus, radiatus, lacunosus. Stratokümülüs bulutlarını daha iyi tanımak için örneklendireyim.
Sırasıyla; translucidus, perlucidus, opacus, duplicatus. Opacus çeşidi varsa Güneş veya Ay görülmez. Translucidus ve perlucidus Güneş veya Ay’a izin verir. Duplicatus, genelde stratokümülüs bulutlarının stratiformis ve lenticularis türlerinde görülür.

Undulatus, en sevdiğim stratokümülüs çeşitlerinden biridir. Birbirine paralel çizgiler halinde ilerleyen rulo bulutlardır. Tabanda dalga görünümü vardır. Radiatus, ufukta birleşiyormuş gibi görünen bu çeşidi kümülüslerde de görmüştük. Parelel çizgiler halinde sıralanmış kümeler.

Bu stratokümülüs çeşidi lacunosus. Bal peteği görünümlü bu çeşit, çok sık görülmez. Fantastik görünümlü bir buluttur kendileri 🙂

Nimbostratüs (Ns) bulutları orta veya alçak seviye bulutlarıdır. “Nimbüs” yağmur demek. Nimbostratüs bulutları yağmur bulutlarıdır. Kalın, koyu griden soluk maviye değişen renklere sahiptir. Yağış düştüğü için tabanını görmek zordur.

Nimbostratüs bulutlarından gelen yağış hafiften şiddetliye değişebilir. Genellikle sürekli yağmur veya kar olasılığı olan bulutlardır. Düşük ve düzensizdirler. Bu bulutların yağış bırakması dışında herhangi bir özelliği yok.
Eğer bulutların bir efendileri varsa o da kümülonimbus bulutlarıdır. Yani bunu kimse inkar edemez. Alçak seviye bulutlarında bulutların efendisinin ne işi var diye merak edebilirsiniz. Kümülonimbus, herhangi bir seviyeye ait olmayı reddeder ve bütün seviyelerde bulunur.

Kümülonimbus, pamuk şekeri bulutları kümülüslerin dev bir bulut haline gelmesidir. Alçak seviyede gelişmeye başlayıp tropopoza kadar tırmanır. Tropopozun kaynayan tencerenin kapağı gibi olduğunu söylemiştim. Kümülonimbus da tropopoza gelince, tropopoz tarafından durdurulur.

Tropopoza çarpan kümülonimbus, tropopoz altında yayılır. 10 Hiroşima büyüklüğünde dev bir enerji toplayan kümülonimbus, dev enerji santrali gibidir. Şiddetli yağış, dolu fırtınası, yıldırım, şimşek, gök gürültülü fırtına, hortum, kasırga gibi olaylar hep kümülonimbus eseridir.
Kümülonimbus bulutlarının en ayırt edici özelliği tepesinin örs biçimindeki tepe kısmıdır. Düz olmasının nedeni tropopoza çarpması, yukarı akımın yavaşlaması kararlı bir havayla karşılaşması, sebebiyledir.

Çok seviyeli, öfkeli kümülonimbus bulutlarının 3 türü var.
Kümülonimbus calvus. Bu kümülonimbusun tepesi kümülüs bulutları gibi kabarık. Lifli ya da çizgili bir görünümü yok. Yağışları sağanak şeklinde olur.

Kümülonimbus capillatus. Bu bulutun tepesi lifli ya da çizgilidir. Bulut tepesindeki su damlacıklarının donmaya başaldığını gösterir. Bu bulut varsa ya yağmur başlamıştır ya da başlayacaktır. Sağanak yağmur, fırtına ve bazen de dolu üretir.

Kümülonimbus incus. İncus “örs kemiği” demek. Bu bulutun örs şeklindeki görüntüsü ile muhteşem bir duruş sergiler.

Kümülonimbusun ana besin kaynağı nemli ve ılık hava. Tropiklerde kasırgaların sık görülme nedeni de bu. Kısaca özetlemek gerekirse, yoğuşmuş nem, havanın yükselme yeteneğini artırıp şiddetli hava olaylarına neden olur.
Alçak seviye bulutları olan kümülüs, stratüs, stratokümülüs, nimbostratüs bulutlarını öğrendik. Kümülonimbus ise çok seviyeli bir buluttu. Şimdi de orta seviye bulutlarını tanıyacağız.

Orta seviye bulutlarından ilk tanıyacağımız altostratüs bulutları. Bu bulutlar sıvı su damlacıklarından oluşur. Gri ve soluk mavi bir görünüme sahiptirler. Hava bazen bunlarla dolar ve tek yapılması gereken bir film izlemektir.

Altostratüs bulutları varsa havada bir şeylerin değişmekte olduğunu bilmeliyiz. Çünkü bu bulutlar genelde nimbostratüs bulutlarından önce gelir. Yani şu yağmur bulutlarından önce 🙂
Altostratüsler bulutlar özelliksiz bulutlardır. Tek özellikleri insanları depresyona sürüklemeleri 🙂 Hava bazen kapalı olur, ne bir yağış görülür ne bir Güneş. İşte bilin ki orada bir yerlerde altostratüs vardır 🙂
Altostratüsler genelde stratüs bulutları karıştırılıyor. Altostratüslere bakıldığında tabanında bir şey görmek mümkün olmuyor. Altostratüs ile stratüsü karıştırmamanın yolu yüksekliği bilmek oluyor.
Altostratüslerin translucidus, opacus, duplicatus, undulatus ve radiatus çeşitleri var.
Güneş donuk bir şekide görülüyorsa altostratüs translucidus, Güneş görünmüyorsa altostratüs opacus,
Dalgalanmaar varsa undulatus.
Uzun çizgiler ufka doğru birleşiyormuş gibiyse radiatus.