Afganistan ve Türkiye Arasındaki Benzerlikler! ('Maceraperest, Narsist Liderler!')

Günümüzden yaklaşık 2500 yıl önce, Büyük İskender ordusuyla Afganistan’a girer. Zaman geçer, ama bir türlü fethini tamamlayamaz. Annesi Olimpia alaycı bir mektup gönderir: “Bilinen dünyanın tamamını bir buçuk günde fethettin. Şimdi n’oldu?” der.

İskender annesine bir çuval Afganistan toprağı gönderip sarayın bahçesine serpmesini ve gece uyanık kalmasını ister. Olimpia gece dehşet içinde saray muhafızlarının hiç olmadık bir mevzudan kavga çıkarıp birbirlerini doğramasını izler.
Bir sonraki mektubunda İskender annesi Olimpia’ya “Burada her yer o toprakla kaplı” der. Afganistan’ın, tarihimizle de benzer yanları olan, son 2 yüzyılına kısa bir bakışa var mısınız?
Afganistan 1809’da Birleşik Krallık’la bir ittifak antlaşması yapar. Tesadüfe bakın ki Osmanlı da aynı tarihte Kal’a-i Sultaniyye Antlaşmasını imzalamıştır. Afganistan ve Osmanlı/Türkiye arasındaki benzerlikler/kesişmeler burada bitmez.
1839, 1879 ve 1919’da yani 40’ar yıl arayla 3 defa Birleşik Krallık’la savaşan Afganistan, İngiltere’ye karşı verdiği bağımsızlık mücadelesini kazanarak 1919’da krallıkla yönetilen bağımsız bir devlet olur. Mustafa Kemal Anadolu direnişini başlatmaktadır.
Genç Türkiye Cumhuriyetini ilk ziyaret eden devlet başkanı Afganistan Kralı Amanullah Han olur. Kral, Ankara’ya 20 Mayıs 1928’de eşiyle birlikte gelir ve bir hafta boyunca Atatürk’ün konuğu olur.

O zamana kadar hiçbir yabancı devlet başkanı ağırlamamış olan Ankara’nın yeni yapılmış yolları başka yerlerden sökülüp getirilen ağaçlarla yeşillendirilir. Ankara Palas büyük bir hızla bitirilir; ilk konukları da Amanullah Han, eşi ve Afgan heyeti olur.

Amanullah Han, Atatürk’ten aldığı ilhamla Afganistan’da reformlara başlar. Ancak diplomasi dehası Atatürk, “Türkiye’nin Avrupa’nın doğusunda, Afganistan’ın ise Asya’nın ortasında” olduğunu belirterek, Amanullah Han’a “çok dikkatli ve temkinli olması” yönünde mesaj gönderir.
1 yıl sonra çıkan isyanı T.C.’nin yardımına rağmen bastıramayan Amanullah Han Roma’ya kaçmak zorunda kalır. Çalkantılı yıllardan sonra Afganistan tarihinin en istikrarlı dönemi, 1933-1973 arasındaki 40 yıllık son Afgan Kralı Muhammed Zahir Şah dönemidir.

Atatürk’ün fikir babası olduğu Türkiye Cumhuriyeti, İran, Irak ve Afganistan arasındaki Sadabat Paktı bu dönemde, 1937’de kurulur. İnönü gibi Zahir Şah da 2. Dünya Savaşında başarılı bir diplomasi ile ülkesinin tarafsızlığını korur.
Soğuk Savaşta her iki blokla dostane ilişkiler kurar. Altyapı yatırımları yapılır; ilk üniversite açılır. Başkent Kabil Avrupai bir havaya bürünür. 1964’te Afganistan’ı modern demokratik bir ülke yapan anayasa ile medeni haklar, kadın hakları, seçme-seçilme hakkı tanınır.

O yılların Kabil manzarası günümüzde tanıdık olduğumuz Afganistan’la kıyaslanamayacak kadar ileridedir.

Afganistan’ın toprağı bir kez daha harekete geçer. Zahir Şah 1973’te tedavi için İtalya’da iken, Sovyet yanlısı Demokratik Halk Partisinin desteklediği Muhammed Davut Han aile içi bir darbe ile “sözde” cumhuriyet ilan eder. Kendisi de cumhurbaşkanı olur.

Demokratik Halk Partisi, Pakistan ile mevcut sınır anlaşmazlığında Rusya’nın desteğinin yararlı olacağına, Rusya’dan silah sistemleri alınmasına Davut Han’ı ikna eder. Tarafsızlık politikası terk edilir; Afganistan, Rusya yörüngesine kayar.
Bu durum zaten asırlardır parçalanmış ve kendi içinde ayrılığa düşmüş Afgan toplumunda kaosu iyice körükler. Ancak Davut Han’dan beklediği performansı bulamayan Demokratik Halk Partisi, bir üyesinin öldürülmesinden hükumeti sorumlu tutarak ülkede gerilimi tırmandırır.
Ordunun desteğini de alan Demokratik Halk Partisi 27 Nisan 1978 öğlen saatlerinde darbe girişimine başlar. Akşama doğru Rus yapımı Sukhoi Su-7 uçakları başkanlık sarayını bombalamaktadır.
Sabah başkanlık sarayına giren darbeciler, kısa zaman önce iktidara getirdikleri, Devlet başkanı ve ailesini öldürür. Demokratik Halk Partisi bu defa da Nur Muhammed Taraki başkanlığında hükumet kurar.
Önceleri muhaliflere kabinede yer verilse de birkaç ay sonra hepsi görevden alınır, hapsedilir. Muhaliflerle birlikte darbeyi yapan General Abdül Kadir de infaz edilir. Sovyet yanlısı Demokratik Halk Partisi amaçları doğrultusunda kullandıklarını işi bitince imha etmektedir.
5 Aralık 1978. Afgan hükumeti ile Brejnev yönetimi arasında yapılan antlaşma ile, Afganistan’ın talep etmesi durumunda Sovyet ordusunun Afganistan’a müdahale etmesine zemin hazırlanır. Bu antlaşmayı yaptırdıkları Taraki’yi de 1 yıl sonra yeni bir darbe ile idam ederler..
Afganistan artık resmen komünistlerin kontrolündedir. Yeşil bayrağın yerine SSCB bayrağının kopyası getirilir. Muhafazakar kesimleri tahrik edecek sözde reformlar yapılır. Binlerce siyasi tutuklu infaz edilir. Halkın üzerine ateş açılır. Ülke kısa bir sürede kan gölüne döner.
1 yıl önce yapılan antlaşma gereği 24 Aralık 1979’da Afganistan’a giren Sovyet ordusu 3 gün sonra başkent Kabil’i tamamen kontrol altına alır. İlk icraatları ne olur dersiniz? Kendilerini Afganistan’da düzeni kurmaya“davet” eden Başbakan Hafizullah Amin’i idam ederler.
Sonrası yaklaşık 10 yıllık kanlı bir savaştır. Ülke yerle bir olur, milyonlarca insan hayatını kaybeder, 3 milyona yakın Afganlı mülteci olup ülkeyi terk eder. Rusya askeri birliklerini geri çektiğinde Afganistan bir daha belini doğrultamayacak derecede harap olmuştur.

Savaş yıllarında CIA ve Çin tarafından eğitilen cahil yığınlar işgal sona erince de kendi aralarında kabile savaşlarına tutuşur, Rus’un yapmadığı zulmü birbirlerine reva görürler.
Neticede kendi kaderini belirleyemeyecek hale gelen Afganistan’a 2001’de NATO’nın ISAF gücü konuşlanır. Almanya’da toplanan konferansta Hamit Karzai Afganistan’a devlet başkanı olarak atanır. Sonrasını biliyorsunuz. Afganistan hala ISAF gücünün kontrolünde.

Afganistan örneği de gösteriyor ki; basiretsiz, maceraperest, narsist, telefon değiştirir gibi müttefik değiştiren, dış güçlerin içi boş vaatlerine inanıp ülkesinin ve milletinin kaderiyle poker oynayan liderler arkalarında koca bir enkazdan başka bir şey bırakmıyor.

Tarih tekerrür eder, ama ders alınırsa öyle olmak zorunda değil. Afganistan ve Türkiye arasındaki benzerlikler dilerim bitmiştir. Dilerim birileri Afganistan’dan bir çuval toprak getirip Anadolu’ya saçmamıştır.