Pierre Clastres

Siyasal antropolojinin asi figürü Pierre Clastres 85 yaşında! “Geleneksel tipolojiler göletine fırlatılan bir kaya” olarak Pierre Clastres (17 Mayıs 1934-29 Temmuz 1977)’ı daha yakından tanımaya ne dersiniz?

• 17 Mayıs 1934’te Paris’te dünyaya gelen Clastres, öğrencilik yıllarında Komünist Öğrenciler Birliği (Union des étudiants communistes)’ne üye olur. Ayrıca Miguel Abensour, Cornelius Castoriadis, Marcel Gauchet, Claude Lefort ve Maurice Luciani ile birlikte Libre dergisini kurar.

• 1963-64 yıllarında Paraguay’da Guayaki yerlilerini, 1965’te Tupi-Guarani topluluklarını inceler. 1966-68 yıllarında Chulupileri incelemek üzere Paraguay’a gider. 1970-71 yıllarında ise son özgür vahşi kabile olan Yanomanolarla ilgili çalışma yapmak üzere Venezuela’da bulunur.

• Clastres, antropolojiyi yerlileri ve yerlilerin değerlerini merkeze alarak inşa edecek ‘Kopernikçi bir devrim’ önerisinde bulunur. Antropolojinin etno-merkezcilikten çıkıp gerçek bir bilim haline gelebilmesinin tek yolu ‘öteki’ne egzotik bir perspektiften yaklaşmayı bırakmasıdır.

• Clastres’a göre siyasal antropolojinin cevap aradığı iki soru vardır. İlki siyasal iktidar nedir? Yani toplum nedir ? İkinci ise tarihin bir döneminde yaptırım gücüne sahip olmayan iktidardan baskıcı ve zorlayıcı iktidara neden ve ne şekilde geçildiğidir. Yani Tarih nedir?
• Güney Amerika uzmanı olarak nitelendirilen Clastres, Amazon topluluklarındaki iktidar mekanizmalarını incelediği Devlete Karşı Toplum (La sociéte contre l’Etat, 1974) kitabıyla antropoloji içinde büyük sansasyon yaratır.

• Clastres bu eserinde, ilkel denilen toplumların yaptırım ve güce dayalı iktidarı ve merkezî siyasal örgütlenme modelini -henüz- kazanmamış topluluklar olmadıklarını, bilakis böyle bir kurumun ortaya çıkmasını bile isteye engelleyen toplumlar oldukları iddia eder.

• Ona göre “ilkel” toplumlar, devletli ol(a)madıkları için değil, olmayı tercih etmedikleri ve hatta bile isteye engelledikleri için devletsiz toplumlardır, devlete-karşı toplumlardır.

• Clastres’ın ölümünden sonra tamamlanmış ve eskiz durumunda kalmış makaleleri 1980 yılında “Recherches d’anthropologie politique” kitabında bir araya getirilir. Bu kitap Türkçe’ye “Vahşi Savaşçının Mutsuzluğu-Siyasal Antropoloji Araştırmaları” olarak 1992 yılında çevrilir.

• Pierre Clastres’a göre “ilkel” toplumlar, Mauss ve Lévi-Strauss’un yaptığı gibi mübadele ilişkileri üzerinden okunamaz. Clastres, ilkel topluluklar açından savaşın başarısız bir mübadele biçimi olmak bir yana kurucu unsur olduğunu savunur. Vahşiler, savaş-için-varlıklardır.

• Clastres ve Lévi-Strauss arasında savaş konusundaki görüş ayrılığı tartışmaya dönüşür. Clastres, 1960 yılında Lévi-Strauss tarafından kurulmuş olan Sosyal Antropoloji Laboratuvarı (Laboratoire d’anthropologie sociale)’nı terk eder.

• 1975 yılında École pratique des hautes études (EPHE)’de Beşinci Bölümün başına geçen Clastres, 1977 yılında henüz 43 yaşındayken bir trafik kazası sonucunda hayatını kaybeder.
• Çalışmalarını tamamlayamadan, yapısalcılık ve Marksizmle girdiği mücadeleyi teorize edemeden ölmesi, ayrıksı bir figür olarak kalmasına sebep oldu. Ancak yerli-merkezli Kopernikçi yaklaşımı ve iktidar kavramını yaptırımdan ayırması antropoloji içinde büyük bir kırılma yarattı.
• Marc Abélès’e göre ‘ilkel’ toplulukların siyasal sistemlerini ve toplumsal yapılarını Batı’nın olumsuzlanması üzerinden tanımlayan yaklaşımların karşısında, “Devlete Karşı Toplum, her şeyden önce geleneksel tipolojiler göletine fırlatılan bir kaya” idi.
• Siyaset çalışmalarını devleti ve siyaseti eş anlamlı düşünmekten çıkaran, iktidarı yaptırım/nüfuz olmaksızın ele almayı sağlayan ve siyasal olanla toplumsal olanın sınırlarını çakıştıran Pierre Clastres’ı saygıyla anıyoruz.
• Pierre Clastres’ın Devlete Karşı Toplum hakkındaki konuşma kaydı için (Fr.):

• Ayrıca Devlete Karşı Toplum’dan hareketle The Art of Not Being Governed kitabını kaleme alan Amerikalı siyaset bilimci James Scott’ın Pierre Clastres’ı kahraman ilan ettiği konuşması için (Ing.):