Çizgi Roman

Günümüz teknolojik araçlarının sağladığı kolaylık ve Hollywood etkisiyle birlikte grafik roman geniş bir kitleye hitap etmeye başladı.

• Çizgi romanı 3000 yıl öncesi mağara çizimlerine kadar dayandırabilsek de bilinen manada paneller ve konuşma balonları üzerinden giden ilk basılı eser 1837 yılında Rodolphe Töppfer adlı karikatüristin Historie M. Vieux Bois adlı eseridir.

• “Grafik roman” teriminin ilk kullanılışı 1960’lara tekabül etse de terimin yaygınlaşması Will Eisner’ın “A Contract with God” adlı eseriyle olur. Baştan belirteyim. Aslında grafik roman ve çizgi roman arasında net bir fark yok.

• Sadece grafik roman iki boyutlu karakterler ve basit süper kahramanlar kullanmaktansa derinliği ve eksikliği olan daha üç boyutlu karakterlere ve daha gerçekçi olaylara yer veren kitap haline getirilmiş çizgi romanlar için kullanılır.
• Mesela “A Contract with God” 30’ların Amerikası’nda getto apartmanlardaki Yahudi göçmenlerin hayatını ele alan beş hikayenin birleşiminden ibaret. Göçmenler kendi mahallelerinde kimliklerini korumaya çalışırken kısır döngülerin içinde debelenip dururlar.

• Alanın en iyilerinden Alan Moore grafik roman terimine karşı çıkmıştır. “Çizgi roman”ın zaten yeterince işimizi gördüğünü söyler. Eisner grafik romanı bir pazarlama tekniği olarak kullanmıştır. Burada Moore’a hak vermek lazım.
• Grafik romanı çizgi romandan ayırarak, çizgi roman diye anılan eserlerin ikinci sınıf görülmesine sebebiyet veriyor. Ama gerçekten de grafik roman terimi pazarlamada işe yarıyor.
• Eskiden çok ucuza temin edilebilen çizgi romanlar sınıf atlayarak, daha pahalı bir hale gelmekle birlikte orta sınıfa hitap etmeye başlayan bir türe dönüştü.
• Olayı teorik bir kitap haline getirip ilk inceleyenlerden biri Scott McCloud. Understanding Comics’in Türkçe çevirisi 2018 yılında çıktı. Kitapta çizgi roman “İzleyicide/okurda belli bir estetik algı uyandıran ya da belli bir bilgiyi aktarma maksadı taşıyan bir araya getirilmiş resimlerin ve diğer imgelerin bilinçli bir ardıllıkla sıralanması” olarak tanımlanır.
• Grafik anlatılarda bir çok çeşitleme yapmak ve teknik kullanmak mümkün. Dünya çapında üç temel ekol kabul edilir: Amerikan (DC/marvel), Belçika/Fransız (Tenten/Asterix) ve Japon (anime/manga).
• Bunlar arasında abartılı mimiklerden çerçeve açılarına kadar bir çok teknik farklılık var. Mesela mangada hareket arka plan çizimleriyle belli edilirken, amerikan’da arka plan sabit, karakterler değişken.

• Panellerin kullanımı, aradaki oluklar (gutters), konuşma balonları, sayfa düzeni, frame kullanımı vs. anlatıyı oluşturmak için farklı şekillerde kullanılabilir ama grafik anlatıların iki temel dinamiği var: 1) ikonik yapısı. bir resmi giriftten basite götürdükçe daha evrenselleşir. mesela iki nokta ve bir parantez kullanarak dünyanın her yerinde gülüşü ifade edebilirsiniz 🙂 bu anlamda mitler gibi kompakt ve yalın bir anlatıyı ari haliyle içlerinde taşıyabilirler.
• 2) “Closure” (kapatma) tekniği. çerçeve dahilinde belli bir çizim vardır ama algılarımız, imge yarım bile olsa onu tamamlar. Psycho filminin duş sahnesinde olduğu gibi. Bıçak sadece inip kalkar, biz kanı ya da bıçağın ete girdiğini o an görmeyiz, ama yine de bir bıçaklanmanın gerçekleştiğini düşünürüz.
• Ardıl frame’ler de bizim bu algılarımızla oynayarak bütün çerçeveleri sıralı bir şekilde birleştirmemizi sağlar. “Msjlaşrkn sesli hrflri yazmyrk kullndğmz” kelimelri anlamamız da bu sayede gerçekleşir.
• Sinemada editleme işinde çok işe yarayan kuleşov etkisinin aynısıdır aslında. Ardıl sekanslarda bir imgeden sonra ya da önce neyin gösterildiği anlamı değiştirir. Önce bir dondurma gösterilip sonra bir çocuk gösterildiğinde çocuğun yüzü gülüyormuş gibi algılanabilir.

• Ama önce bir tabut gösterip sonra çocuğun yüzü gösteriliyorsa algınızda onu somurtkan ya da üzgün görebilirsiniz. Aslında bir sayfadaki panellerin hangi sırada izleneceğini bilmeyiz, içgüdüsel bir şekilde genelde doğru yolu takip ederiz.
• Yine de grafik romanların hikaye anlatmada sahip olduğu potansiyel uzun süre keşfedilememiş. Bir dönem Amerika’da çocukların çizgi roman okuması yasaklanmıştır. Şimdi bile çizgi roman okuyanlara biraz “boş” gözüyle bakılır.
• Grafik romanın saygınlığını kazanması ve akademik camianın gözünü bu türe çevirmesi “Maus”la başlar. Yahudi soykırımı gibi bir mesele karikatür çizimlerle nasıl anlatılabilir? Üstelik romandaki bütün Yahudiler fare, bütün Naziler de kedi olarak çizilmiştir.
• Spiegelman Nazi kampından kurtulmuş babasıyla röportajları kitaba aktarırken bazen babasıyla arasındaki çekişmelere ve yazma sürecine de yer verir. Bir yandan da hayatta kalmış olmanın acısını çekmektedir.

• Bencesi türü grafik romana dönüştüren eser, süper kahraman dünyasıyla bağını korumuş ve kahramanın maskesini düşüren Watchmen en iyi örneklerden. Kahraman kalıbını yıkıp onun kötücül, beceriksiz, hırslı tarafını, çıkar ilişkilerini, suçlarını yani insani tarafını ortaya çıkardı.

• Gaiman’ın hikayesini yazdığı Sandman’in ilk kitabının 8. Bölümü de sıradan insanların hikayelerine değinerek derinlik kazanır.
• Türün farklı çeşitlemelerine örnek verecek olursak, Joe Sacco savaş muhabirliği tecrübelerini katarak grafik romanlar çizer. Filistin’deki işgali ele alan Footnotes in Gaza’nın önsözünde Edward said, grafik romanların başka şekilde anlatılamayanı anlattığı ve sansürü deldiği için över. Büyük basın kuruluşları savaşa gözlerini yummuşken, grafik anlatılar bu sessizliği deler.
• Grafik anı şeklinde yazılmış ve Barış Hoca’m tarafından Türkçeye kazandırılmış türünün bir iyi örneği de Alison Bechdel’in Cenaze Evi Şenlik Evi. Eşcinsellik, bozuk aile yapısı, baba kız ilişkisi üzerine ilerleyen bir biyografik anlatı.

• David Small’un Stitches kitabı da kullandığı Hitchcock tarzı frameler, korku ve bilimkurgu türüne yaklaşan çizimleriyle çocukken yaşanan travmatik bir hastalığı ele alıyor. Okunması gerekenlerden.

• Hastanede katiplik yapam Harvey Pekar’ın gündelik olayları ele aldığı American Splendor.

• Craig Thompson’ın anılarından oluşan Blankets, hat sanatı üzerinden postmodern bir hikayeyi BinBir Gece’ye bağlayarak anlattığı harika eser Habibi. İlginçtir bu eserin doğudan çıkmaması.