OHAL KHK’ları ve Hak İhlalleri

Bugün, OHAL KHK’ları, yürütme ve mahkeme kararlarıyla alınan hak sınırlamalarına karşı BM İnsan Hakları Komitesi ve AİHM ile Anayasa Mahkemesinin yaklaşımlarını paylaşacağım. Aradaki farkı görmek için hukukçu olmaya bile gerek yok. Birlikte bakalım: AYM İrtibatı İltisakı Reddetti.

• AYM E.2016/205 sayılı kararında, KHK ile ünv. kapatılması konusunda; “yükseköğretim kurumlarının kapatılması ve sonrasında yapılan yerleştirme işlemlerinin olağanüstü hâlin gerekli kıldığı tehdit ve tehlikelerin bertaraf edilmesine yönelik olduğu (§ 49)”;
• Eşlerin pasaport iptaline ilişkin KHK hakkında da; “Dava konusu kural içeriği itibarıyla olağanüstü hâlin ilanına neden olan tehdit ve tehlikelerin bertaraf edilmesine yönelik olmasına(§ 72)” denilerek bu iki sınırlama m.15’e uygun bulunmuştur.
• Dahası var; AYM kapatılan ünv. öğrencilerinin yerleştirildikleri üniversitede ücret ödemeye devam etmelerini öngören kuralı bile “OHAL ilanına neden olan tehdit ve tehlikelerin bertaraf edilmesine yönelik bir düzenleme” olarak görmüştür(§ 50). (!!)
• AYM’nin el koyma ve tutuklama konularındaki yaklaşımının da aynı olduğunu (ör: Alparslan Altan ve Osman Kavala davalarında hak ihlali görmediğini) ve OHAL dönemindeki hak sınırlamalarını m.15’e uygun bulduğunu belirterek BM-İHK kararına geçelim.
• BM-İHK’nın 28.05.2019 tarihli İsmet Özçelik-Turgay Karaman/Türkiye kararında Komite siyasi iktidarın OHAL’i ileri sürerek uluslararası sözleşme hükümlerinin uygulanamayacağına ilişkin itirazlarını yerinde bulmamıştır.
• Komite, Türkiye’nin, olağanüstü hal ilan edilmesini öngördüğü tehlikelerle başvurucuların nasıl ilişkilendirildiklerini ve başvurucuların nasıl tehdit oluşturduklarını açıklamada yetersiz kaldığını;
• Türkiye’nin, başvurucuların KHK hükümleri uyarınca mahkeme öncesi tutuklu kalmalarının güvenlik tedbirleri bakımından nasıl zorunluluk oluşturduğunu açıklamadığını; ayrıca başvurucular hakkındaki önlemlerin orantılılık, tutarlılık ve ayrımcılık yapmama ilkelerine uymadığını, alınan önlemlerin,
• OHAL’in gerekçeleri bakımından kesin olarak gerekip gerekmediğinin başvurucular bağlamında incelenmesi gerektiğini belirterek başvurucuların tutuklanmasının OHAL gereği alınması gereken zorunlu tedbirler niteliğinde olmadığına karar vermiştir.
• Aynı konuyu işlemelerine rağmen AYM kararı ile BM-İHK kararı arasındaki fark son derece açıktır. Öte yandan AİHM’in, Alparslan Altan ve Osman Kavala kararları da benzer nitelikte olup, AYM’nin bu davalarda hak ihlali görmemesi düşündürücüdür.
• AİHM’in Alparslan Altan kararında; “Suçüstü kavramının geniş yorumlanması ve yargı mensuplarına sağlanan güvencelerin etkisiz hale getirilmesi olağanüstü halin kendine özgü şartları tarafından hiçbir biçimde haklı gösterilmemektedir (§ 118)” ve “tutuklama kararının,
• OHAL durumunun zorunlulukları tarafından sıkı sıkıya gerekli kılındığının söylenemeyeceği (§ 119)” belirtilirken; Osman Kavala kararında ise; “tutuklamanın OHAL durumunun gereklilikleri açısından zaruri olduğunun söylenemeyeceği” vurgulanmıştır.
• Siz anayasal teminat altında bulunan bir hak ve özgürlüğü kullanıyor, devletin denetim ve gözetiminde olan bir kurumla yasal bir bağ kuruyor veya işlem yapıyorsunuz. Bundan dolayı devlet sizi tehlikeli görüyor. Bu yetmiyor ailenize de yasak getiriyor.
• BM-İHK ve AİHM’in aksine AYM bu durumu “sorgusuz” onaylıyor. O halde biz soralım: Bir kişinin/kurumun hukukta yeri olmayan irtibat/iltisak gibi kavramlarla ve yasal bir faaliyeti nedeniyle bir yapı ile ilişkilendirilmesi tek başına o kişi veya kuruma yönelik hak sınırlamalarının meşru ve gerekli olduğunu göstermeye yeterli midir?
• AYM iptal kararındaki değerlendirmeler; OHAL döneminde bile sınırlanamayan (çekirdek) haklardan olan “Suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar, kimse suçlu sayılamaz(m.38/4).”
• hükmü ile ifade edilen masumiyet karinesi, m.38/7’deki cezaların şahsiliği ilkesi, milletlerarası hukukun olağanüstü hallerde bile dokunulmaz alan kabul ettiği m.38/1’deki “kanunsuz ceza olmaz” ilkesi gibi hukukun temel ilkeleri ile nasıl bağdaştırılabilir?
• “Hukuk devletinin temel ilkelerinden biri belirliliktir. Birey, kanundan belirli bir kesinlik içinde hangi somut eylem ve olguya hangi hukuki yaptırımın veya sonucun bağlandığını bilmelidir.” (AYM, E.2018/73, K.2019/65; §§ 144, 145)
• dediğiniz halde, bir takım yasal faaliyetlerin yıllar sonra “suç unsuru”, “tehlikeli” kabul edilmesini, bundan dolayı tutuklama, ihraç, el koyma, kapatma kararları verilmesini nasıl izah ediyorsunuz? Bu hangi hukukta varsa söyleyin biz de bilelim!
• AYM temel hak ve özgürlüklerin teminatı konumundaki en yüksek mahkeme ve son mercidir. AYM’nin yukarıda belirtilen temel ilkeler ile uyuşmayan bu geniş yorumu OHAL şartları mevcut olsa bile bireyi devlet karşısında tamamen korunaksız bırakmaktadır.
• Kişinin “fiiline” değil de, kişiliğine ve kim olduğuna (hangi yapı/grup/sınıftan olduğuna) bakılması tam bir düşman ceza hukuku uygulamasıdır. Yargı mercileri konjonktürel ortamı gözeterek veya iktidarın penceresinden bakarak hüküm kuramazlar.
• Siyasi iktidarın “tehlikeli” ve “düşman” ilan ettiği kişi veya gruplara yönelik hak sınırlamaları OHAL şartları bahane edilerek bütünüyle meşru ve gerekli mi kabul edilecektir? Siyasilerin “bana göre tehlikeli” demesini yeterli mi görüyorsunuz?
• OHAL varsa iktidarın takdir hakkı sınırsız mıdır? Bunun yargısal denetimi olmayacak mıdır? “Tehlikelilik hali” neye/kime göre, kapatma/ihraç tarihindeki belgeye göre mi, aylar/yıllar sonra üretilen/çıkan belgeye göre mi belirlenecektir? …
• BM-İHK’nın yaptığı sorgulamaları siz neden yapmıyorsunuz? Yargının görevi yasama ve yürütmeyi onaylamak mıdır, yoksa denetlemek mi? Sadece ve sadece yasa dışı bir fişleme listesine istinaden verilen kararlarda hak ihlali görmemek! Bu nasıl bir hukuk, nasıl bir adalet?!
• “KHK olmasaydı kapatamazdık, ihraç edemezdik” diyerek OHAL/KHK fırsatçılığını ve keyfiliği itiraf ettikleri halde, düşmanlıklarını, yok etme ve tasfiye amaçlarını saklamayıp her fırsatta haykırdıkları halde, bütün bunlara göz yummak! Yaz tarih, hepsini yaz!