Fotoğrafı Çekilen Karadelik ve Karadelikler

Karadelikler ve çekilen karadelik fotoğrafı ile ilgili bir flood yazma ihtiyacı duydum. Umarım merakı olanlara yardımcı olabilir. Yıldızlar da tıpkı insanlar gibi ‘doğar, yaşar ve ölürler’ ve karadeliklerin birçoğu yıldızların ölüm evresindeki oluşumlardan biridir.

• Çok büyük kütleli yıldızların çekirdeğinde çökme ile başlayarak yıldızın basınç ve enerjiyle kendisini ezmesi ile oluşur. İçeriden bir çürüme gibi hayal edebilirsiniz. Bilinen evrendeki en güçlü çekim karadeliğindir.
• Karadeliklerin belirli bir yakınlıktaki çekim etkisine giren gök cisimlerini içerisine çektiği teorik astrofizikçiler tarafından aktarılmaktadır.Bu ‘etki alanına girme’ durumunu mıknatıslarda zıt kutupların belirli bir mesafede yaklaştırılması sonucunda birbirlerine doğru hareket
• Etmesi ile basitçe anlatabiliriz. Karadelikler farklı boyutlarda, kütlelerde ve büyüklüklerde olabilirler. Galaksilerin merkezlerinde bulunan büyük kütleli karadeliklerin zaman içerisinde büyük miktarda gaz yutması ile büyüdüğü tahmin edilmektedir.
• Gelelim karadelik fotoğrafına… (EHT-Event Horizon Telescope), yani “Olay Ufku Teleskobu”;40 ülkeden, 200’den fazla bilim insanının bir arada gerçekleştirdiği bu çalışma, şimdiye kadar hayal bile edilemeyecek bu “gerçek” fotoğrafın elde edilebilmesini sağladı.
• EHT tek bir teleskop değildir, birden fazla ve Dünya’nın farklı bölgelerindeki dev teleskopların aynı anda veri kaydetmesi ile oluşturulmuş bir projedir. Optik teleskoplu gözlemevleri yerine yoğunluk radyo teleskopları ile oluşturulmuştur.
• EHT’nin oluşumunda asıl mantık DÜnya’nın belirli bir alandaki bölgesinin dev ve tek bir teleskopmuş gibi bir etki oluşturmasıdır. Devasa bir teleskop inşa etmek yerine aynı etkiye bir çok teleskobun aynı anda veri toplamasıyla ulaşılabiliyor.
• Fotoğraf M87 galaksisinin merkezinde bulunan karedeliğe ait olay ufku. Kardeliklerin çevresinde her zaman bu olay ufkunun yakınlarında yörüngeye girmiş gökcisimleri, gaz ve toz yer alır.
• Bu cisimler, gaz ve toz, kara deliğe yakınlıklarından dolayı çok büyük bir yörünge hızında (ışık hızına yakın, rölativistik hızlarda) dolanırlar ve oluşan sürtünme nedeniyle muazzam biçimde ısınırlar.
• Bu yüksek ısı, görünür ışıktan radyo dalga boyuna kadar hemen her dalga boyunda güçlü bir ışımaya neden olur. Bu fotoğrafı eski çalışmalar olan çizim,
• Simülasyon veya tahminlerle karıştırmamakta fayda var. Tam aksine elde edilen bu reel görüntü ile teorik olarak yapılan çalışmalar ve tahminler desteklenmektedir. Doğruluğu kanıtlanmaktadır.
• 2015 yılında EHT’de görev alan Türk kadın astrofizikçi Prof.Dr. Feryal Özel Türkiye’de katıldığı bir konferansta bu çalışmanın hazırlık aşamasını aktarmıştı. Veri toplama işi ve gözlemler Nisan 2017 yılında yapıldı.
• Tek sorun verilerin işlenmesiydi ve her bir gözlemevi birbirine uzak mesafede olduğu için en basitinden verilerin büyük bellekler ile uzun uçak seyahatleri sonunda işlenecek merkeze getirilmesi gerekiyordu. Bu veriler için yeni bir yazılım geliştirildi.
• Fotoğraf tek bir kareden oluşmamaktadır. Nihayetinde çalışma Nisan 2019’da bilim dünyasına sunuldu. Şimdilik 2020 Breakthrough Prize in Fundamental Physics ödülüne layık görüldü. Astrofizikçi Dr.Selçuk Topal şu şekilde bir sayılarla açıklama yapmış;

• Şimdilik bu kadar sorularınızı alabilirim… Bilimle kalın, boş düşüncelerle kafanızı doldurmayın ve her zaman birinci kaynağa ulaşana kadar araştırın.
• 19 Aralık 2015’den bir anı, Prof. Dr. Feryal Özel projeyi anlatıyor.